مشهد کلان‌شهری در قسمت شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. مشهد دومین شهر پهناور ایران از لحاظ وسعت بعد از تهران است. این شهر در حدود 3 میلیون نفر جمعیت داده و از لحاظ جمعیتی نیز بعد از تهران رتبه دوم را دارا است. شهر مشهد به واسطه وجود با برکت آقا علی بن موسی الرضا(علیه السلام) سالانه بیش از 27 میلیون زائر را به خود می بیند.
مشهد دارای ۱۳ منطقهٔ شهرداری است و شهردار آن، توسط شورای شهر ۱۵
نفره انتخاب میشود. مشهد دارای یک فرودگاه بین‌المللی، یک ایستگاه
راه‌آهن و سه پایانه است که ارتباط آن با شهرهای دیگر را ممکن می‌سازد. حمل
و نقل داخلی مشهد، توسط سامانهٔ تاکسی‌رانی و اتوبوس‌رانی و قطار شهری
انجام میشود. اقتصاد مشهد متکی به گردشگری مذهبی با تمرکز بر حرم امام رضا
است. در کنار آن، وجود مراکز تجاری بزرگ و امکانات پزشکی قابل توجه، موجب
رونق گردشگری تفریحی و گردشگری سلامت در این شهر نیز شده‌است.
بیش از ۹۳٪ مردم مشهد فارسی‌زبان
هستند. تراکم جمعیت در مشهد بیش از نه هزار تن در هر کیلومتر مربع است.
این شهر در سال ۱۳۸۸ رسماً به عنوان «پایتخت معنوی ایران» انتخاب شد.
همچنین مشهد به عنوان «پایتخت فرهنگ اسلامی» در سال ۲۰۱۷ برگزیده شده‌است.
گردشگری
هتل‌ها و مراکز اقامتی
در
مشهد به جز کمپ‌ها، نزدیک به ۳۰۰ واحد اقامتی مجاز شامل هتل‌های یک تا پنج
ستاره، هتل‌آپارتمان‌ها و مهمان‌پذیرها فعالیت دارند که از مهم‌ترین آنها
می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
هتل‌های پنج‌ستاره: هتل الماس 2 مشهد، مجلل درویشی، پارس مشهد، پردیسان، هما۱، هما۲، بین‌المللی قصر، بین‌المللی قصر طلایی، مدینةالرضا، کوثر ناب
هتل‌های چهارستاره: اترک، جواد، سی‌نور، قصر الماس، فردوس، ایران
مشهد، کیانا، هلیا مشهد، توس، هاترا، زمرد، میثاق، مینو، عماد، بزرگ فردوسی
این در حالی است که در سال ۱۳۱۳ در شهر مشهد، تنها دو مهمان‌خانه
(هتل) و ۳۳ مسافرخانهٔ مهم و یک مرکز پانسیون (با دو نمره) و هفت کافه و
رستوران وجود داشت. یکی از این دو هتل، «مهمانخانهٔ شرق» در خیابان پهلوی
معروف به ارگ (امام خمینی کنونی) بود که دو اتاق بزرگ و سه نمرهٔ (اتاق)
کوچک با هفت نفر کارگر داشت و کرایهٔ آن برای هر نفر شبی بین چهار تا ۱۰
ریال بود.
اولین و مهم‌ترین هتل مشهد «هتل پارس» بود که در خیابان ارگ،
روبه‌روی باغ ملی با ۱۰ نفر کارگر و ۱۶ اتاق با اثاثیهٔ مدرن و کرایهٔ ۱۲
تا ۳۰ ریال برای هر نفر به پذیرایی از مسافران و زائران می‌پرداخت. بنای
هتل پارس در سال ۱۳۱۶ به‌وسیلهٔ یک معمار روس و به سبک روسی ساخته شده‌است.
نخستین مالک این بنا یک فرد یهودی به‌نام «امین‌اف» بوده‌است که چند سال
بعد از ساخت، بنا را به مجاور توسی — پدر ریاست کنونی هتل — فروخت. در سال
۱۳۲۰ با آمدن روس‌ها به ایران، ساختمان هتل به ستاد فرماندهی روس‌ها تبدیل
شد. در سال ۱۳۵۵، این هتل به‌عنوان محل برگزاری و پذیرایی از میهمانان
«دومین جشنواره توس» انتخاب شد. ساختمان هتل پس از انقلاب از سوی بنیاد مستضعفان
ضبط شد. ساختمان هتل پارس دارای مالکیت شخصی است و تاکنون اقدام خاصی برای
ثبت، حفاظت و مرمت اصولی و همچنین تحصیل حریم بنا انجام نشده‌است.
مشهد با دارابودن ۵۵٪ تخت‌های گردشگری و اقامتی کشور، بیشترین تعداد مراکز اقامتی را به خود اختصاص داده‌است؛
و به همین دلیل قطب مهم گردشگری کشور محسوب میشود. بااین‌حال عدم
پاسخگویی این تعداد مرکز گردشگری به نیاز مسافران، سبب رشد مراکز غیرمجاز
اقامتی شده‌است. همین مسئله باعث بروز حوادث زیادی در این زمینه شده‌است.حدود ۳هزار تا ۵هزار واحد اقامتی غیرمجاز در سطح شهر مشهد وجود دارد.
یکی از معضلات جدید شهر مشهد کاهش میزان ماندگاری مسافر است که
معمولاً مسافران پس از زیارت و خرید در بازار، مسافرت خود را اتمام‌یافته
می‌دانند. درحال‌حاضر میزان ماندگاری در شهر مشهد به دو روز رسیده‌است.
ره‌آوردها
نمونه‌ای از انگشتر فیروزه
ازجمله مهم‌ترین ره‌آوردها و سوغات مشهد می‌توان به زعفران، زرشک، نبات، هل، خشکبار، ادویه، قالی و گلیم و نمد، انگشتر فیروزه و عقیق،
محصولات چرمی و دیگ‌های سنگی اشاره کرد. دیگ‌ها و ظروف سنگی که در اصطلاح
عامهٔ مردم مشهد «هرکاره» نامیده میشود، از قرون گذشته یکی از مهم‌ترین
سوغات مخصوص مشهد به‌شمار می‌آید. از ویژگی‌های این سنگ که نوعی «سرپانتین»
است، نرم و مقاوم‌بودن آن در برابر آتش است که به دلیل طبخ ملایم، غذا را
لذیذ می‌کند.[۱۵۱] زعفران
نیز از ارزشمندترین محصولات کشاورزی ایران است که امروزه کشت آن در مناطق
مرکزی و جنوبی خراسان متمرکز شده‌است. زعفران یکی از اصلی‌ترین سوغات‌های
شهر مشهد به‌شمار می‌رود که گردشگران و زائران از بازارهای شهر آن را تهیه
می‌کنند. معمولاً خرید زعفران همراه با زرشک
صورت می‌گیرد. امروزه زعفران به‌صورت سرگل (ریز) یا پوشال نگین (درشت) و
با ریشه عرضه میشود و زرشک نیز انواعی دارد که مهم‌ترین آنها اناری و پفکی
(مجلسی) است. استان خراسان رضوی با سهمی حدود ۷۵٫۵٪ از تولید این محصول، مقام اول را در کشور داراست.
غذاها و خوراک‌های محلی
از غذاها و خوراکی‌های معروف مشهد می‌توان به دیگچه، شیشلیک، شله مشهدی، کوکو شیرین و چنگالی اشاره کرد.
شلهٔ مشهدی در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده‌است. این غذا هرساله
به‌ویژه در ماه‌های محرم و صفر و در مجالس عزاداری طبخ میشود.
